Η συζήτηση που έγινε χθες, συζήτηση η οποία σημειωτέον είχε ξεκινήσει τον Ιούνιο, τώρα προχώρησε αποφασιστικά και οι τελικές αποφάσεις θα ληφθούν το Δεκέμβριο. Υπήρξαν τρία πράγματα τα οποία μας ενδιαφέρουν, η προτεραιότητα στην ανάπτυξη, που θυμίζω κάποτε ήταν απαγορευμένη λέξη και τώρα την αναφέρουν οι πάντες όλο και περισσότερο σε ό,τι προχωράμε από εδώ και εμπρός.
Το δεύτερο ήταν η χρηματοοικονομική ένωση που αφορά, μεταξύ άλλων, το πώς θα ανακεφαλαιοποιούνται οι τράπεζες, χωρίς να επιβαρύνεται ο δανεισμός των κρατών. Και αυτό μας ενδιαφέρει εξαιρετικά, γιατί όπως καταλαβαίνετε, όταν θα ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία, θα δοθεί η δυνατότητα να επωφεληθεί και η Ελλάδα από αυτό, μειώνοντας έτσι και το χρέος της.
Και το τρίτο σημείο ήταν η δημοσιονομική ένωση. Πράγμα που ανοίγει το δρόμο να δανείζονται οι χώρες που έχουν πρόβλημα εγκαίρως, έστω και μόνο βραχυπρόθεσμα μέχρι τρία χρόνια και αυτό είναι πολύ σημαντικό για εμάς.
Κατά τα άλλα, μου δόθηκε η ευκαιρία να μιλήσω για την Ελλάδα. Και όλοι αναγνώρισαν, όλοι ανεξαιρέτως, ότι η Ελλάδα έχει κάνει μεγάλη πρόοδο τελευταία. Και επεσήμανα ότι μόλις ολοκληρωθεί η συμφωνία και υπάρξει θετική έκθεση της τρόικας, θα πρέπει πάση θυσία, γρήγορα, άμεσα, να επισπευθεί η εκταμίευση της δόσης. Γιατί; Γιατί η ελληνική κοινωνία και η ελληνική οικονομία βρίσκονται στα όριά τους. Το «αίμα» της οικονομίας που λέγεται ρευστότητα είναι στο μηδέν.
Η ανεργία έχει γίνει εφιαλτική. Σβήνει το δικαίωμα των νέων, των παιδιών να έχουν όνειρα. Και ο κάθε Έλληνας, κάθε ημέρα, περνάει ένα προσωπικό δράμα. Και τους είπα ότι «αυτό δεν είναι Ευρώπη».
Υπογράμμισα ακόμη ότι η πρόοδος που έχει γίνει είναι πολύ μεγάλη για να εκτίθεται καμιά φορά σε κίνδυνο, από υπερβολικές δηλώσεις ή από υπερβολικές απαιτήσεις. Και προειδοποίησα ότι, όσο συνεχίζεται η ύφεση και η άνοδος της ανεργίας, τροφοδοτείται –κυρίως από την ανεργία- ο εξτρεμισμός και ο λαϊκισμός, καταστάσεις οι οποίες, ως φαινόμενα πολιτικά – είναι απαράδεκτα- και για την Ελλάδα και βεβαίως για την Ευρώπη.
Μπορώ να πω ότι βρήκα κατανόηση από την πλευρά των άλλων ηγετών που ρώτησαν με ενδιαφέρον για την Ελλάδα. Και θα σας το πω ότι ήταν σε ένα κλίμα εντελώς διαφορετικό, από οτιδήποτε έχει συμβεί στο παρελθόν. Το κλίμα έχει αλλάξει, κυρίες και κύριοι. Και αυτό εκφράστηκε ακόμη και από την επίσημη δήλωση της ευρωζώνης. Η μόνη δήλωση της ευρωζώνης που έγινε ήταν για την Ελλάδα. Υπάρχει θετική αναφορά και στη χώρα μας και στην προοπτική της εκταμίευσης.
Και για πρώτη φορά εκφράζεται έτσι, όχι απλά η ευχή, αλλά η βεβαιότητα, ότι η Ελλάδα όπως πάει μπορεί να τα καταφέρει, ενώ τονίζεται και η μεγάλη αποφασιστικότητα της κυβέρνησής μας, αλλά και επαινούνται δημόσια οι τεράστιες θυσίες του ελληνικού λαού. Επιτεύχθηκε έτσι και ένα από τα πιο κρίσιμα ζητούμενα στο τελευταίο διάστημα, που είναι ουσιαστικά να αποκλειστεί η έξοδος από το ευρώ.
Θέλω σ` αυτό το σημείο να ευχαριστήσω και τους δύο πολιτικούς αρχηγούς που στηρίζουν αυτή την κυβέρνηση για την ενεργό συμπαράστασή τους, για τη στήριξή τους, καθώς και όλους όσοι στηρίζουν αυτή την εθνική προσπάθεια. Και για να το πω απλά, δεν αισθάνθηκα ποτέ ότι ήμουν μόνος μου στις Βρυξέλλες.
Παρακαλώ για τις ερωτήσεις σας.
Δημοσιογράφος: Πρώτα απ` όλα, να εκφράσω τη χαρά μου και πιστεύω ότι είναι χαρά όλων μας, που σας έχουμε εδώ, με κάποια καθυστέρηση, που οφείλεται, όπως όλοι γνωρίζουμε σε τι. Η ερώτησή μου είναι η εξής: Αντιλαμβάνομαι και αν δεν είναι σωστό, διαψεύστε με, ότι οι εταίροι μας για πρώτη φορά, είναι απολύτως συγκεκριμένοι, ανοίγουν το δρόμο για την εκταμίευση των όσων ζητούμε και όσων μας αναλογούν. Επομένως, «η μπάλα είναι στο δικό μας γήπεδο». Τι χρονοδιαγραφικά προβλέπεται εσείς να γίνει στην Ελλάδα, τις ερχόμενες, τουλάχιστον ως τα μέσα Νοεμβρίου ημέρες;
Α. Σαμαράς: Πρώτα απ` όλα, ευχαριστώ για τα καλά λόγια από ένα βετεράνο της δημοσιογραφίας που τιμάει αυτό τον τόπο, τον ελληνικό με την παρουσία του τη συνεχή. Θέλω να σας πω ότι δεν θα χρειαστεί και άλλη Σύνοδος Κορυφής, ώστε να υπάρξει αυτή η εκταμίευση. Και θέλω να σας πω ότι είμαι βέβαιος ότι μόλις βγει η θετική έκθεση της τρόικας, θα προχωρήσει η εκταμίευση της δόσης, χωρίς άλλο διαδικαστικό ζήτημα. Πιστεύω ότι, όπως και η τρόικα προχθές, έτσι και χθες, ουσιαστικά, εκφράστηκε αυτή η αισιοδοξία για την ολοκλήρωση μιας συμφωνίας, η οποία, πρέπει να ξέρετε, είναι επώδυνη. Έχουμε πλήρη γνώση του τι αποφασίζεται, αλλά έχουμε ταυτόχρονα τη βεβαιότητα, ότι είναι το τελευταίο «πικρό ποτήρι» που πρέπει να πιούμε. Ότι είναι η αρχή μιας νέας σελίδας για την Ελλάδα, και είναι απόφαση όλων μας, από εδώ και πέρα, μόλις περάσουν αυτά τα μέτρα τα δύσκολα, τα δύσβατα, πολλές φορές τα δύστροπα, να προχωρήσουμε στο μεγάλο ζητούμενο που είναι να γυρίσει η καμπύλη και να πάμε προς την ανάπτυξη.
Και σε αυτό το σημείο επικεντρώνεται όλη μας η προσπάθεια. Πιστεύω ότι ως τον Νοέμβριο θα έχει τελειώσει, στο τέλος, μέσα Νοεμβρίου, θα έχει τελειώσει αυτή η διαδικασία. Γνωρίζετε ότι μέχρι τις 16 Νοεμβρίου επαρκούν τα αποθέματα σε ευρώ της χώρας. Για να είμαστε ακριβείς, 16 Νοεμβρίου. Και θέλω να πω ότι είμαστε στον καλό δρόμο για να ξεκινήσουμε τη μεγάλη πορεία, που την ονομάζω πορεία προς την ανάκαμψη. Δηλαδή, στο δικαίωμα του ελληνικού λαού, μετά από αυτές τις θυσίες, να μπορέσει να βρει δουλειά και να βρει ένα στόχο ανθρώπινο για να μπορέσει να ξεφύγει από αυτή τη λαίλαπα, την οποία ζούμε, και αυτό το δράμα, το οποίο- επαναλαμβάνω- καθημερινά ζει ο καθένας.
Δημοσιογράφος: Είναι η πρώτη φορά που μετέχετε με την ιδιότητα του Πρωθυπουργού, κ. Πρόεδρε, στη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε., μια πολύ κρίσιμη Σύνοδο, η οποία, παρόλα αυτά, δεν είχε στην ατζέντα της το θέμα της Ελλάδας. Τι ακριβώς είναι αυτό που πέτυχε η χώρα σε αυτή τη Σύνοδο, κ. Πρόεδρε;
Α. Σαμαράς: Κοιτάξτε, πράγματι αυτά που συζητήθηκαν δεν είχαν, αν θέλετε, δρομολογηθεί για κάποια συγκεκριμένη χώρα, για να βγει κάποια ανακοίνωση. Θα σας πω όμως γενικότερα ότι αυτό το οποίο συζητήθηκε ήταν για μένα, όπως και για πολλούς άλλους, μια δικαίωση των θέσεών μας που από καιρό έχουμε πάρει για το ζήτημα της ανάπτυξης. Δηλαδή, ανοίγεται ο δρόμος ουσιαστικά για να επωφεληθεί η Ελλάδα από την ανάπτυξη, την οποία πλέον αναγνωρίζει ότι είναι το πρώτο μεγάλο ζητούμενο η ίδια η Ε.Ε.
Ασφαλώς, το δεύτερο είναι ότι εκτός ημερησίας διατάξεως μπήκε αυτή η αναφορά, η τόσο θετική, για την Ελλάδα, που αλλάζει, αν θέλετε, και το κλίμα το ψυχολογικό και τη διάθεση. Ουσιαστικά εκεί πέρα προεξοφλείται η παραμονή μας στο ευρώ, αλλά θα σας πω ότι και για πρώτη φορά μπαίνει ρητά ότι η Ελλάδα μπαίνει και πάλι σε τροχιά, σωστή τροχιά.“Back on track,” είναι η έκφραση που χρησιμοποιήθηκε. Δηλαδή, από εκτροχιασμένοι ξαναμπήκαμε στη γραμμή, προκειμένου να πετύχουμε τους στόχους μας.
Αν κάνετε μια απλή σύγκριση με όσα επίσημα και ανεπίσημα ακούγονταν όλο το προηγούμενο διάστημα, πιστεύω ότι πραγματικά έχει συντελεστεί μια μεγάλη αλλαγή. Αλλά να πω και κάτι άλλο, αν θέλετε, πολιτικό. Να σκεφτούμε τι θα γινόταν αν είχαμε ακούσει εκείνους, που σε όλες τις πολιτικές συζητήσεις, προτιμούσαν η Ελλάδα να έχει μείνει απέξω. Και να είχαμε απομονωθεί. Ποιοι θα ήταν οι πολιτικοί συσχετισμοί στην Ευρώπη για τη χώρα μας; Θέλω, όμως, μια που κάνετε την ερώτηση, να σας πω και κάτι τελευταίο: Μου δόθηκε η δυνατότητα και στο Συμβούλιο και προσωπικά σε πολιτικούς ηγέτες, να μιλήσω και να θέσω το ζήτημα του επόμενου ΕΣΠΑ. Δηλαδή, τις λεγόμενες δημοσιονομικές προοπτικές, τον προϋπολογισμό της Ευρώπης για μέχρι το 2020. Ζήτησα να αποφευχθούν οι μεγάλες περικοπές για τη χρηματοδότηση η οποία σήμερα προβλέπεται, έτσι ώστε να έχουμε επαρκείς πόρους, διαρθρωτικούς πόρους, αναπτυξιακούς πόρους μέχρι το 2020.
Παρά τις δυσκολίες που υπάρχουν και παρά τις περυσινές προτάσεις της Ε.Ε. πιστεύω ότι θα τα καταφέρουμε. Και γιατί το λέω αυτό; Γιατί οι περυσινές προτάσεις, πρέπει να ξέρετε ότι στην αξιολόγησή τους, στα κριτήρια τα οποία μεταχειρίστηκαν, δεν προβλέπουν, δεν προέβλεπαν την ύφεση στην οποία μπήκαμε. Εδώ έχει πέσει «πυρηνική βόμβα». Μετά την «πυρηνική βόμβα» είναι μια καινούργια κατάσταση, τρισχειρότερη από πριν, και ως εκ τούτου τα κριτήρια πρέπει να είναι διαφορετικά από αυτά τα οποία είχαν υπολογίσει πριν μπούμε στην κρίση. Θέλω να σας πω ότι σε αυτό βρήκα κατανόηση. Ελπίζω ότι θα υπάρξουν θετικά αποτελέσματα.
Τόσο ο Κ. Χατζηδάκης, όσο και ο Δ. Κούρκουλας, έχουν συγκεκριμένες αποστολές να κάνουν. Έχουν ήδη κάνει ορισμένες προς την κατεύθυνση αυτή, διότι θα πρέπει να ξέρετε ότι θα πέσει σχεδόν στο μισό από ότι είχαμε πάρει στην προηγούμενη δημοσιονομική περίοδο. Από το συνολικό ποσό, δηλαδή από τα 20 και κάτι δισ. μπορεί να πέσουμε και στα 11 μόνο, μέχρι το 2020, εάν κρατηθούν τα προηγούμενα κριτήρια. Αυτά τα κριτήρια, λοιπόν, πρέπει να αλλάξουν. Η Ελλάδα το δικαιούται και το ζήτησα πολύ επίμονα και πιστεύω ότι μπήκαμε και σε αυτό σε έναν καλό δρόμο.
Δημοσιογράφος: Κύριε Πρόεδρε, από όσα μέχρι τώρα είπατε, απαντώντας και σε ερωτήσεις των συναδέλφων, αντιλαμβάνομαι ότι έχετε την πολιτική διασφάλιση για την εκταμίευση της δόσης, η οποία, όμως, έχει ως προϋπόθεση την έκθεση της τρόικας, η οποία έχει επίσης ως προϋπόθεση μια συμφωνία, μια συμφωνία για τα εργασιακά. Ο ίδιος μιλήσατε για υπερβολικές απαιτήσεις. Οι εταίροι σας στην κυβέρνηση χάραξαν γραμμές σε σχέση με τη δυνατότητα που έχουν να ψηφίσουν ή όχι τα εργασιακά. Βλέπετε συμβιβασμό σε αυτό το πιο κρίσιμο σημείο και σε ποιο σημείο; Και αν βλέπετε συμβιβασμό, εφόσον πάρετε τη δόση, θα διαθέσετε τα χρήματα όπως σχεδιάζετε ή θα κατατεθούν στο λογαριασμό για την εξυπηρέτηση του χρέους και μόνο, όπως λένε διάφορα σενάρια που διαβάζουμε;
Α. Σαμαράς: Όχι, να μην παρακολουθούμε τα σενάρια. Τα πράγματα θα γίνουν όπως πρέπει να γίνουν από μια χώρα σοβαρή, η οποία παίρνει στα σοβαρά αυτά τα οποία κάνει και ο τρόπος με τον οποίο κινείται είναι απόλυτα σωστός και διάφανος. Θα πρέπει να ξέρετε ότι μόλις βγει η έκθεση της τρόικα, πιστεύω ότι θα δοθεί η εκταμίευση, μετά από τη δική μας υποχρέωση να περάσουμε τα μέτρα στη Βουλή. Και θέλω να πιστεύω ότι, όπως το τόνισα και προηγουμένως, όλοι οι πολιτικοί αρχηγοί, οι οποίοι έχουν θέσει στην υπηρεσία της πατρίδας όλο αυτό το διάστημα τον αγώνα και την αγωνία τους, θα είμαστε μια ενωμένη γροθιά, προκειμένου να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα τα οποία υπάρχουν.
Και οποιοδήποτε διαδικαστικό πρόβλημα, όπως είναι το εργασιακό ή οτιδήποτε άλλο, να ξέρετε ότι τίθεται σε μια ευρύτερη κουβέντα, σε μια διαπραγμάτευση που γίνεται με την τρόικα. Και τελικά θα περάσουν όλα εκείνα τα οποία πρέπει να περάσουν. Πολλά από αυτά- το επαναλαμβάνω- είναι επώδυνα, αλλά είμαι βέβαιος ότι υπάρχει και θα υπάρξει κατανόηση, τόσο από την Ευρώπη, σε ανώτατο επίπεδο, όσο και από τους πολιτικούς αρχηγούς, διότι αυτή τη στιγμή δεν μπορούμε να παίξουμε με το διακύβευμα. Εδώ ή θα τα καταφέρουμε, θα πάρουμε τη δόση, δεν θέλω προς στιγμή να πω τίποτα παραπάνω. Θα πάρουμε τη δόση, ώστε να περάσουμε στην καινούργια σελίδα, που επαναλαμβάνω, είναι σελίδα ανάκαμψης, ανάπτυξης.
Αυτό είναι το ζητούμενο και οι τρεις μας και ο κ. Βενιζέλος και ο κ. Κουβέλης και ο ομιλών, είμαστε αποφασισμένοι να προχωρήσουμε, προκειμένου να σωθεί η Ελλάδα. Και μπροστά σε αυτό δεν μπαίνουν άλλες λογικές και άλλα κριτήρια. Μπαίνει μόνον η πατρίδα.
Δημοσιογράφος: Κύριε Πρόεδρε, μας εκφράσατε την ικανοποίησή σας για τα αποτελέσματα της Συνόδου Κορυφής. Τώρα, θα μπείτε στο αεροπλάνο να επιστρέψετε στην Ελλάδα, σε μια κοινωνία η οποία έχει περάσει τα πάνδεινα τα τελευταία χρόνια και πρέπει το επόμενο διάστημα να υποστεί άλλο ένα πακέτο μέτρων στο κεφάλι ύψους 13 και δισ. Στους Έλληνες πολίτες πέραν της ικανοποίησής σας από ότι πολιτικά σήμερα επετεύχθη εδώ, τι έχετε να πείτε, τι θα πείτε στη Βουλή μεθαύριο, όταν θα χρειαστεί να τους πείσετε και τους βουλευτές να περάσουν τα μέτρα;
Α. Σαμαράς: Επιτρέψτε μου, κ. Κοτταρίδη, να πω ότι εγώ δεν είμαι ικανοποιημένος και ποτέ δεν θα το πω. Ποτέ δεν θα πω ούτε ότι είμαι ικανοποιημένος, ούτε ευχαριστημένος. Μέχρις ότου η Ελλάδα μπει ορατά στο δρόμο της ανάπτυξης, που σημαίνει περισσότερες θέσεις εργασίας, ιδιαίτερα για τα νέα παιδιά. Γιατί αν πω ότι είμαι ικανοποιημένος, για μένα, ανθρώπινα, μπορεί να ταυτιστεί και ότι είμαι και εφησυχασμένος, που δεν είμαι. Αυτά τα οποία πρέπει να κάνουμε, έπρεπε ίσως να τα είχαμε κάνει από καιρό, πολλά από αυτά και μόνοι μας, χωρίς να μας τα ζητήσει κανένας. Πιστεύω ότι καμιά φορά έχουμε να κάνουμε περισσότερα και από εκείνα που απαιτούν οι συμβατικές μας υποχρεώσεις.
Δηλαδή, όταν εγώ λέω, για παράδειγμα, ότι πρέπει να μην πληρώνει ο ελληνικός λαός τον ΟΣΕ, το εννοώ, δεν υπήρχαν συμβατικές υποχρεώσεις.
Όταν λέω ότι μπορεί από το Σούνιο μέχρι το Φάληρο να γίνει ένας εκπληκτικός καινούργιος χώρος ανάπτυξης -δεν υπήρχε μέσα στο μνημόνιο- το εννοώ. Δεν είναι μόνο π.χ. κάποιοι Ισπανοί και κάποια Μαγιόρκα και οτιδήποτε άλλο, που έχουν πετύχει στο να φτιάξουν κάτι, όταν εμείς έχουμε καλύτερη πρώτη ύλη και Ελλάδα-παράδεισο να επιδείξουμε και να παρουσιάσουμε και να εκμεταλλευθούμε και να κεφαλαιοποιήσουμε. Είναι λάθος δικό μας ότι δεν το είχαμε κάνει μέχρι τώρα.
Επομένως, δεν είμαι με τίποτα ικανοποιημένος. Από τίποτα. Θα ζητάω συνεχώς και εγώ και η κυβέρνησή μου το κάτι παραπάνω. Και αυτό είναι κάτι το οποίο πρέπει να ικανοποιεί τον ελληνικό λαό: Ότι είμαστε μία κυβέρνηση η οποία αγωνίζεται, στοχεύει, πετυχαίνει, λίγο-λίγο αλλά πετυχαίνει, προχωράει, δίνει ελπίδα, περνάει μπροστά και δίνει και πρώτη το παράδειγμα. Και νομίζω ότι αυτό είναι το πιο σημαντικό απ’ όλα. Να δείξουμε ότι πρώτοι εμείς αγωνιζόμαστε και πονάμε για τον κοινό σκοπό, που επαναλαμβάνω, για μένα σε πολύ απλές λέξεις, είναι ελπίδα και περισσότερη δουλειά, κυρίως για τα νέα παιδιά.
Δημοσιογράφος: Κύριε Πρόεδρε, ήθελα να ρωτήσω, γνωρίζουν οι Ευρωπαίοι ηγέτες ότι ο ελληνικός λαός βρίσκεται τα τελευταία χρόνια σε πραγματικά δεινή θέση; Εσείς το μεταφέρατε αυτό το γεγονός και τι σας απάντησαν;
Α. Σαμαράς: Κάθε φορά τους το τονίζω και σε όλους τους τόνους. Άλλωστε αυτό το λέει και το επίσημο κείμενο των Συμπερασμάτων. Υπάρχει, δηλαδή, σ’ αυτό το κείμενο μια άμεση αναφορά στις τεράστιες θυσίες του Ελληνικού λαού. Αλλά δεν μου αρκεί να τους το τονίζω, γιατί τότε θα μέναμε στα λόγια. Με νοιάζει να το λαμβάνουν υπ’ όψιν τους. Δηλαδή, να μην επιβαρύνουν χωρίς λόγο την κατάσταση. Να μην τίθεται σε κίνδυνο η πρόοδος που έχει επιτευχθεί μέχρι σήμερα με τις θυσίες του κόσμου, γιατί σε τέτοιες περιπτώσεις μια οποιαδήποτε υπερβολή μπορεί να κάνει τεράστια ζημιά. Επομένως, το τονίζω και στις διμερείς μου επαφές και στις επαφές μου με το σύνολο των Ευρωπαίων ηγετών.
Να σας πω, για παράδειγμα, ότι μετά την παρέμβασή μου ο κ. Barroso είπε χθες, ότι πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι έχει φτάσει στην Ελλάδα αυτή η πολιτική –ας την πω έτσι- η δημοσιονομικά σκληρή πολιτική στα όριά που επιτρέπονται. Επομένως, υπάρχει μία γενικότερη γνώση πλέον –όχι απλή γνώμη- αλλά γνώση, των ξένων ότι έχουμε κάνει όλα εκείνα τα οποία πρέπει και ότι από εδώ και πέρα πρέπει να μπούμε στην άλλη πορεία που, επαναλαμβάνω, είναι η ανάπτυξη.
Δημοσιογράφος: Κύριε Πρόεδρε, πότε θα συμφωνηθεί και τυπικά η επιμήκυνση; Έχουμε καταλήξει πώς και ποιος θα την χρηματοδοτήσει με δεδομένες και τις αμφιβολίες του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για την βιωσιμότητα του Ελληνικού χρέους;
Α. Σαμαράς: Κοιτάξτε, η επιμήκυνση μαζί με το χρηματοδοτικό κενό, μαζί -αν θέλετε- και με την έκθεση, ακριβώς όπως είπατε, για τη βιωσιμότητα του χρέους, το περίφημο DSA, είναι τρία θέματα τα οποία όλα μεταξύ τους συνδέονται.
Πιστεύω ότι θα καταλήξουμε σ’ αυτή τη συμφωνία μόλις υπάρξει η έκθεση της τρόικα. Και αν θέλετε- και μόλις ρυθμιστούν ορισμένες διαφορετικές προσεγγίσεις -θα το πω εγώ- που υπάρχουν ανάμεσα στους εταίρους μας για κάποια από αυτά τα ζητήματα.
Δεν θα ήθελα να σχολιάσω κάτι παραπάνω πριν ρυθμιστούν τα θέματα αυτά, αλλά να ξέρετε ότι τα παλεύουμε συστηματικά με στοιχεία, με νούμερα, με αποδείξεις, με επαφές. Νούμερα τα οποία τα δέχονται ότι είναι τα σωστά, εκθέσεις οι οποίες βγαίνουν με την ευθύνη του Γιάννη Στουρνάρα, οι οποίες είναι –θα έλεγα- απόλυτα ακριβείς και ακτινογραφούν την πραγματικότητα. Και ως εκ τούτου, πιστεύω ότι θα ξεπεραστούν σύντομα και οι τελευταίες δυσκολίες, προκειμένου αυτό το τριπλό πρόβλημα που λέγεται «επιμήκυνση - χρηματοδοτικό κενό και έκθεση για τη βιωσιμότητα του χρέους» πάρει την οριστική του μορφή.
Δημοσιογράφος: Κύριε Πρόεδρε, πριν από δύο εβδομάδες περίπου, η κ. Merkel ήταν στην Αθήνα που τα είπατε και εκτεταμένα. Προχθές, τη συναντήσατε ξανά στο Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα. Σήμερα είχατε ξανά συνάντηση μαζί της. Γιατί αυτή η εμμονή με την κ. Merkel, η οποία ξέρετε μπορεί να δώσει και βάση για πολιτικές ερμηνείες και παρερμηνείες. Δηλαδή, τι περισσότερο είπατε, για παράδειγμα, σήμερα και γιατί μόνο με την κ. Merkel και όχι με κάποιον άλλο Ευρωπαίο ηγέτη, όπως –ας πούμε- ο κ. Hollande της Γαλλίας, επίσης μιας μεγάλης χώρας;
Α. Σαμαράς: Ξέρετε, ο πολιτικός χρόνος δεν λήγει σε μία ημέρα ή σε μία εβδομάδα, αλλά εξελίσσεται. Και εγώ δεν μπορώ να λέω από πριν εκείνα τα οποία πιθανώς να σχεδιάζω για αύριο. Θα σας απαντήσω, όμως: Η κ. Merkel είναι κυρίαρχος παράγοντας στα όσα σήμερα εξελίσσονται στην Ευρώπη. Μιλήσαμε για τις τελευταίες –αν θέλετε- εξελίξεις και τις μεγάλες μας προσπάθειες που κάνουμε για να πετύχουμε αυτή τη συμφωνία με την τρόικα. Εγώ την ενημέρωσα αναλυτικά. Με την κ. Merkel στο Βουκουρέστι ήμασταν για τη συνάντηση του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος. Εκεί –αν θέλετε- ήταν κάποια ενδοευρωπαϊκο-κομματική σύσκεψη, η οποία έγινε.
Με τον κ. Hollande, πράγματι, συναντηθήκαμε μόνον τώρα στη Σύνοδο Κορυφής στις Βρυξέλλες. Οφείλω, όμως, να σας πω ότι μετά το ταξίδι μου στη Γαλλία οι σχέσεις μας είναι εξαιρετικές. Είμαστε σε συνεχή επικοινωνία. Η στήριξη, την οποία παρείχε ο Γάλλος Πρόεδρος, στη διαδικασία της συζήτησης, όπως, για παράδειγμα, ήταν η ανακοίνωση για την Ελλάδα, για μένα ήταν πολύ σημαντική. Και μια που θέλετε να σας πω και την είδηση, κάλεσα στην Αθήνα τον κ. Hollande, ο οποίος αποδέχθηκε να έρθει με μεγάλη χαρά, θα έλεγα. Και διά της διπλωματικής οδού θα καθοριστεί η συγκεκριμένη ημερομηνία της επίσκεψης του.
Όπως οφείλω να σας πω ότι σήμερα ο Ιταλός Πρωθυπουργός, κ. Monti, μου απάντησε στην πρόσκληση που του είχα κάνει όταν ήμουν στη Ρώμη για να τον δω και μου είπε ότι και αυτός με μεγάλη χαρά θα έρθει στην Αθήνα.
Θα έρθουν και οι δύο, υποθέτω, το προσεχές διάστημα και οι ημερομηνίες και για τους δυο θα καθοριστούν δια της λεγομένης «διπλωματικής οδού».
Δημοσιογράφος: Κύριε Πρόεδρε, θα ήθελα να μας εξηγήσετε πού εδράζεται αυτή η αισιοδοξία για την εκταμίευση της δόσης, δεδομένου ότι το ΔΝΤ μάλλον έχει μια διαφορετική προσέγγιση για τη βιωσιμότητα του χρέους.
Δεύτερον, πώς όλες οι αναλύσεις για την εξέλιξη αυτής της βιωσιμότητα βασίζονται σε καλύτερες παροχές για την ανάπτυξη, τη στιγμή που δεν έχει ευοδωθεί ένα τέτοιο σενάριο στο παρελθόν;
Και τρίτον, μιας και μιλάμε για την ανάπτυξη, τι αποφασίστηκε συγκεκριμένα για την ανάπτυξη σήμερα;
Α. Σαμαράς: Όταν κανείς κάνει ένα μακροοικονομικό μοντέλο, μην μιλήσουμε, τώρα, για οικονομικά συγκεκριμένα. Αλλά όταν κανείς κάνει ένα τέτοιο μοντέλο, για παράδειγμα, μπορεί μόνο με μία μείωση ή αύξηση του ΑΕΠ στην πρόβλεψή του, να αυξομειωθεί ανάλογα και το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ στο 2020 κατά 20 μέχρι 30 μονάδες. Έχω δίπλα μου τον αρμόδιο καθηγητή και υπουργό. Και σας λέω ότι αυτά είναι μέσα στις αναλύσεις που γίνονται και δεν είναι κάτι το οποίο αποτελεί, αν θέλετε, Ευαγγέλιο, το οποίο πρέπει κανείς να το παρακολουθεί πάντοτε με απόλυτη μαθηματική ακρίβεια. Επομένως, τα μοντέλα αυτά είναι μοντέλα, που ασφαλώς τα χρησιμοποιεί το IMF και ασφαλώς και σε αυτό το ζήτημα θα βρεθεί μια λύση.
Αντιλαμβάνεστε ότι, όταν τίθεται το ζήτημα, πρέπει η Ελλάδα να βγει τώρα, για παράδειγμα, και να πει ότι συμφωνεί με αυτό το οποίο λέει το ΔΝΤ, να υπάρχει, δηλαδή, καινούργιο επίσημο κούρεμα των επισήμων μη ιδιωτικών ομολόγων; Αλλά εμείς δεν έχουμε κανένα λόγο να το κάνουμε τώρα αυτό.
Εγώ αυτό το οποίο κάνω είναι να πω ποια είναι η δουλειά μου, τι πρέπει να κάνουμε, που πρέπει να τελειώνουμε, τι φτιάχνει η ανάπτυξη, ποια είναι η συμφωνία με την τρόικα. Αυτό να το τελειώσω και από εκεί και πέρα, για αυτές τις διαφορετικές προσεγγίσεις ας τα βρουν εκείνοι μεταξύ τους, χωρίς αυτό, όμως, να επιβαρύνει τη δική μας τη θέση. Εγώ θέλω σε αυτό σημείο που υπάρχουν τέτοιες διαφορετικές απόψεις να είμαι αμυντικός, προκειμένου να μη δεχθώ κάποιο πλήγμα. Και την κατάλληλη στιγμή να υπάρξει η κατάλληλη συμφωνία, προκειμένου να κεφαλαιοποιήσουμε ότι περισσότερο γίνεται. Σας το λέω από πλευράς, αν θέλετε, στρατηγικής.
Να σας πω τώρα για την ανάπτυξη. Και επιτρέψτε μου εδώ να μιλήσω λιγάκι παραπάνω. Η Ευρώπη τι έκανε τώρα; Κινητοποίησε όλες τις αποφάσεις που έχει πάρει στο παρελθόν συν καινούργιες, προκειμένου να μπουν όλα αυτά στην υπηρεσία της ανάπτυξης. Θα σας πω για παράδειγμα. Και όταν λέω ανάπτυξη, το επαναλαμβάνω, για να το καταλαβαίνει και ο κόσμος, εγώ εννοώ -και αυτό θα πει ανάπτυξη- θέσεις εργασίας. 120 δισ. θα βγουν από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, 120 δισ. είναι το συνολικό καινούργιο ποσό, το οποίο μπορεί να βγει. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων αυξάνει το δικό της κεφάλαιο κατά 10 δισ. και επομένως αυξάνει με μια μόχλευση 1 επί 6 σε 60 δισ. αυτά τα οποία μπορεί να δίνει σε ένα χρόνο, άρα σε 3 χρόνια μπορεί να δώσει 180 δισ. επιπλέον, που κυρίως; Στους μικρομεσαίους. Γιατί στους μικρομεσαίους εγώ λέω μικρές, μικρότερες και μεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίες έχουν ανάγκη κυρίως από ρευστότητα.
Έχουμε επιπλέον 55 δισ. περίπου τα οποία είναι αναπορρόφητα από τα διαρθρωτικά ταμεία. Έχουμε και περίπου 230 εκατ. τα οποία θα δοθούν σε πρώτη φάση πιλοτικά από τα περίφημα ομόλογα έργων, τα ομόλογα Μπαρόζο.
Έχουμε μετά πλήρη συζήτηση για την ανάγκη εμβάθυνσης της ενιαίας αγοράς. Να σας πω ένα παράδειγμα. Να υπάρχουν κοινά λογιστικά πρότυπα για τις δημόσιες συμβάσεις. Έχουμε ανάπτυξη μέσα από τα ευρωπαϊκά δίκτυα μεταφοράς για φυσικό αέριο και ηλεκτρική ενέργεια. Έχουμε μέχρι το 2015 να πετύχουμε την ενιαία ψηφιακή αγορά. Να πω ένα ακόμη παράδειγμα γιατί μου αρέσει να μη λέμε τις λέξεις στον αέρα. Ηλεκτρονική υπογραφή για δημιουργία συμβάσεων. Ηλεκτρονική υπογραφή, δηλαδή, για έκδοση τιμολογίων.
Έχουμε μια τάση, η οποία σήμερα υπάρχει στην Ευρώπη και η οποία ελπίζω να γίνει γρήγορα πραγματικότητα, για μια κοινή ενοποιημένη φορολογική ευρωπαϊκή πολιτική για τις εταιρίες. Έχουμε μια ενισχυμένη συνεργασία, η οποία ήδη έχει προταθεί, 11 χώρες μέσα, είναι και η Ελλάδα από τις πρώτες, για να υπάρχει φόρος επί των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών. Ώστε, το προϊόν αυτό του φόρου να δοθεί στις χώρες που έχουν τις μεγαλύτερες ανάγκες.
Έχουμε μετά την συζήτηση που έγινε και η οποία είναι σημαντική για εμάς, για το λεγόμενο banking union, την τραπεζική ένωση. Εδώ πέρα έπρεπε να περάσει ο διαχωρισμός, αν θέλετε, της νομισματικής πολιτικής και των εποπτικών καθηκόντων, που έχει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Έπρεπε για αυτή την ενιαία πολιτική, δηλαδή για την ενιαία εποπτεία όλων των τραπεζών, να υπάρξει ένα ενιαίο εγχειρίδιο κανόνων για κάθε τράπεζα. Είναι ζητήματα πάρα πολύ σημαντικά. Θα σας πω και για το θέμα της αναθεώρησης των προγραμμάτων του ΕΣΠΑ που σας είπα πριν, θα σας πω κυρίως ότι αυτά τα προγράμματα σχετίζονται με τη στήριξη των νέων. Αλλά επιτρέψτε μου να σας πω, επίσης, ότι εδώ πέρα έγινε στην παράγραφο 9 του τελικού κειμένου συμπερασμάτων, και κάτι το πολύ σημαντικό. Γιατί το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζήτησε γρήγορα να εγκριθούν εκείνες οι διατάξεις, μέσα δηλ. από την εναρμόνιση εθνικών πλαισίων της κάθε χώρας για την εγγύηση των καταθέσεων. Δηλαδή, στην ουσία μπήκε μέσα από την παράγραφο 9 για πρώτη φορά, η πρόταση εκείνη που είχε μείνει μετέωρη στον αέρα, του Monti, για εγγύηση καταθέσεων.
Θα σας πω, επίσης, ότι θα διαμορφωθούν τα ακριβή επιχειρησιακά κριτήρια, θα ισχύσουν για την άμεση κεφαλαιοποίηση των τραπεζών από τον ευρωπαϊκό μηχανισμό σταθεροποίησης. Δηλαδή, όχι μέσω νέων χρεών που θα πρέπει να κάνει η κάθε χώρα, αλλά μέσα από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας. Όταν μέχρι την 1/1/13, θεσπιστεί τι; Θεσπιστεί αυτό που λέμε αποτελεσματικός και ενιαίος εποπτικός μηχανισμός. Δηλαδή, έτσι και μόνο έτσι θα δοθεί αυτή η άμεση δυνατότητα ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών.
Και θα σας πω ότι επίσης στο σημείο 14, μιλάει για την ανάγκη να διερευνηθούν, προσέξτε, κι άλλοι καινούριοι μηχανισμοί, συμπεριλαμβανομένης και της κατάλληλης δημοσιονομικής ικανότητας: Δηλαδή, είναι δημοσιονομικό δεδομένο, με άλλα λόγια θα πρέπει να βρεθούν και άλλα λεφτά από τις χώρες - μέλη, από εκείνες που προφανώς έχουν αυτή τη δυνατότητα, ώστε να υπάρξει και ένας επιπλέον μηχανισμός, που θα δούμε από εκεί και πέρα σε ποιους θα πάει. Αλλά είναι νέος μηχανισμός άντλησης πόρων.
Και πέρασε χθες καθαρά και ξεκάθαρα ότι αυτό είναι κάτι το αυτόνομο το ξεχωριστό και ανεξάρτητο από την προετοιμασία του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου για το οποίο σας μίλησα προηγουμένως, δηλαδή για τα καινούρια χρήματα τα οποία θα πάρουμε από το ‘14 μέχρι το ’20, το καινούριο επταετές πλαίσιο.
Πέραν εκείνων που πρόκειται να πάρουμε, δημιουργεί τη δυνατότητα στην Ευρώπη για πρώτη φορά, να έχει και έναν άλλον μηχανισμό, με τον οποίο θα μπορέσει να «αρδεύσει» άλλες πιθανές ανάγκες των χωρών – μελών.
Επομένως, θέλω να πω, ότι μαζί με το γεγονός ότι η απασχόληση και η κοινωνική συνοχή, είναι τα μόνιμα μεγάλα ζητούμενα στην οικονομική πολιτική της Ευρώπης, μπήκανε μπροστά, και δεν σας κρύβω, μέσα από διαδικασίες οι οποίες ξεκίνησαν χθες το βράδυ για να καταλήξουμε να τελειώσουμε στις 4 το πρωί... Καταλαβαίνετε ότι ταλαιπώρησαν πολύ κόσμο... Και η ακριβής λέξη που πρέπει να μπει και τα λοιπά... έπαιξε το ρόλο της. Αλλά βγήκε αυτό, το οποίο αποτελεί τον κεντρικό προσανατολισμό για τις τελικές αποφάσεις, που δεν θα παρθούν του χρόνου, θα παρθούν μέχρι το τέλος του έτους. Και είμαστε ήδη στον Οκτώβριο. Ούτως ώστε, να μπορέσουμε να βάλουμε μπροστά αυτό το νέο όχημα ανάπτυξης που λέγετε κοινή ευρωπαϊκή οικονομική πολιτική.
Έγινε σήμερα μια πολύ μεγάλη συζήτηση για την Κίνα. Θα σας πω κάτι για να καταλαβαίνουμε για τι μιλάμε. Όλες οι χώρες και η κάθε μία ξεχωριστά είμαστε πολύ μικροί μπροστά στην Κίνα, από πλευράς μεγέθους. Και να το παρουσιάσω ως εξής, όπως είπε κάποιος σήμερα, η Αγγλία χρειάστηκε 150 χρόνια για να διπλασιάσει το ΑΕΠ της. Η Αμερική χρειάστηκε 50 χρόνια για να διπλασιάσει το ΑΕΠ της. Η Κίνα χρειάστηκε 15. Αντιλαμβάνεστε ότι είναι πολύ σημαντική αυτή η στρατηγική συμμαχία που έχει η Ευρώπη με την Κίνα και αντιλαμβάνεστε ότι, περίπου το 20-25% των εξαγωγών της Ευρώπης, ήδη, πηγαίνει προς τα εκεί. Βέβαια, πριν από μερικά χρόνια, με την Κίνα δεν υπήρχε καμία εμπορική συναλλαγή. Σήμερα, μετά τις ΗΠΑ, είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος εμπορικός συνομιλητής, να το πω έτσι, της Ευρώπης. Είναι, επομένως, πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε ότι και προς την κατεύθυνση αυτή, υπάρχει μια πρωτοβουλία της Ευρώπης για περαιτέρω σύσφιξη σχέσεων με τον γίγαντα αυτό της παγκόσμιας οικονομίας.
Το βάζω και αυτό στο πλαίσιο της ερώτησής σας, μου πήρε πολύ ώρα να απαντήσω, αλλά ήθελα αυτά να τα πω, για την ανάπτυξη, γιατί θεωρώ ότι η Κίνα είναι ένα πάρα πολύ σημαντικό σημείο. Πρέπει όλοι να το σκεφτόμαστε όταν κάνουμε οικονομική ανάλυση για το αύριο. Ήδη, πρέπει να ξέρετε ότι προς την Κίνα, τον τελευταίο χρόνο οι Ελληνικές εξαγωγές, αυξήθηκαν, πόσο νομίζετε; 60%. Επομένως, είναι πολυσήμαντη αυτή η εξέλιξη και είναι κάτι το οποίο πρέπει πάντοτε στενά να το παρακολουθεί το οικονομικό μας επιτελείο. Ευχαριστώ πολύ.
Δημοσιογράφος: Θα ήθελα να επανέλθω στο DSA, στη Σύνοδο του IMF στο Τόκιο, την οποία καλύψαμε. Όντως αναφέρθηκε, όπως μας είπατε εσείς, ότι κάποια αλλαγή στην ανάπτυξη θα μπορούσε να λύσει το πρόβλημα, αλλά μας επισημάνθηκε, σχεδόν δημόσια, ότι λόγω των καινούργιων χρημάτων που έχουν έρθει στο IMF και όλα αυτά είναι από τις αναπτυσσόμενες χώρες, οι οποίες έχουν αρκετά μεγάλο πρόβλημα να δούνε αυτά τα χρήματα να πηγαίνουν στην Ευρώπη και ένα μέρος τους στην Ελλάδα, το τεχνικό κλιμάκιο, το technical department του IMF, θα επιμείνει σε πάρα πάρα πολύ αυστηρά κριτήρια, όσον αφορά τη βιωσιμότητα χρέους. Μας είπατε, μάλιστα, πάλι σχεδόν ανοιχτά, ότι αυτό το ποσό μπορεί να είναι περί 30-50 δισ. Κάποια αλλαγή, κάποιο maflin of the numbers όπως είπανε, δεν θα μπορούσε να κάνει το ελληνικό χρέος βιώσιμο. Θα μπορούσατε να μου σχολιάσετε τι σκέφτονται οι εταίροι μας; Τι σας λένε;
Α. Σαμαράς: Δεν θέλω, σε αυτό το σημείο, να σας πω τίποτε γι’ αυτό. Θα σας πω μόνο ότι η πολιτική είναι ένας αέναος διάλογος. Η οικονομική διπλωματία είναι ίσως ο πιο ρεαλιστικός διάλογος. Και επομένως, όταν κανείς βάζει ορισμένες προϋποθέσεις ή κριτήρια, πρέπει να κοιτάει και τη γενικότερη εικόνα. Και κατά την άποψή μου, πολιτικά μιλάω, η γενικότερη εικόνα, η οποία, χθες, επισφραγίστηκε και με αυτή τη δήλωση που έκανε η Ευρωπαϊκή Ένωση, δείχνει ότι η Ελλάδα θα είναι μια χώρα, η οποία θα παραμείνει στο ευρώ. Αυτή την ψυχολογία που υπήρχε είμαστε αποφασισμένοι να την αλλάξουμε και θέλω να πιστεύω ότι και οι διεθνείς οργανισμοί, οι οποίοι μας βοηθούν, και η Ευρώπη, στην οποία ανήκουμε, θα βοηθήσουν προς την κατεύθυνση αυτή. Να είστε σίγουρος.
Δημοσιογράφος: Κύριε Πρόεδρε, θέλω να σας ρωτήσω το εξής. Μας περιγράψατε, τώρα, ένα χρονοδιάγραμμα συγκεκριμένων ενεργειών για όλα όσα έχουμε να περιμένουμε. Τώρα φαντάζομαι ότι με όλα αυτά τα πράγματα, κάπως μπαίνουν τα πράγματα σε ένα αυλάκι, δηλαδή, κάπως δρομολογούνται. Πλέον, αυτή η διαδικασία σας λύνει τα χέρια για να προχωρήσετε και σε άλλες κινήσεις, πιο πολιτικές, που αφορούν την κυβέρνησή σας; Εννοώ, δηλαδή, να κάνετε κάποιες διαρθρωτικές κινήσεις στο κυβερνητικό σας σχήμα; Φαντάζομαι έχετε σημειώσει, ίσως, κάποιες αρρυθμίες ή κάποια κενά ή οτιδήποτε άλλο που νομίζετε ότι δεν πάει έτσι πιο καλά και πιο γρήγορα; Και επειδή αναφερθήκατε και πολλές φορές δημόσια και ευχαριστήσατε και τους άλλους δύο κυβερνητικούς εταίρους, αν πέρα από τις ευχαριστίες σκοπεύετε στο διάστημα αυτό που θα ακολουθήσει να τους ζητήσετε να συμμετάσχουν πιο ενεργά και με πιο έτσι κεντρικά τους στελέχη.
Α. Σαμαράς: Κοντεύετε να φτιάξετε κυβέρνηση έτσι που το ρωτήσατε. Αλλά εγώ θα σας πω το εξής: Πρώτον, όταν είμαι στο εξωτερικό δεν θέλω να μιλάω για εσωτερικά ζητήματα. Και, δεύτερον, αυτή τη στιγμή, το σύνολο των ευρωπαϊκών δυνάμεων στην Ελλάδα εντός εκτός κυβέρνησης, εντός εκτός ΝΔ, ή ΠΑΣΟΚ ή ΔΗΜ.ΑΡ. κλπ, οι πάντες, κατά την άποψή μου, προσδοκούν τα οφέλη από αυτή την τελική συμφωνία που θα πετύχουμε με την τρόικα. Πρέπει να την πετύχουμε. Κατά την άποψή μου είμαι αισιόδοξος, θα την πετύχουμε, για το καλό του τόπου. Αυτό αποτελεί τον κεντρικό άξονα και το μόνο θέμα το οποίο σκέφτομαι από το πρωί μέχρι το βράδυ.
Δεν έχω την πολυτέλεια να πάει ο νους μου σε δευτεροβάθμιες εξισώσεις, οι οποίες μπορεί να δημιουργούν πικάντικες πολιτικές παρενέργειες, αλλά εμένα τώρα δεν με ενδιαφέρουν. Εμένα με ενδιαφέρει η ουσία. Όταν έρθει η στιγμή, όταν πρέπει, όταν αποφασιστεί, θα κάνουμε τις κινήσεις που κάνει η κάθε κυβέρνηση, η οποία προσπαθεί πάντοτε να είναι καλύτερη από ότι είναι σήμερα.
Ασφαλώς υπάρχουν προβλήματα, ασφαλώς υπάρχουν κενά, όλα αυτά θα πρέπει να τα δούμε, όταν μπορέσουμε, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Αλλά θέλω να σας πω ότι σε κάθε κυβέρνηση υπάρχουν προβλήματα, σε κάθε κυβέρνηση υπάρχουν κενά και δεν περιμένουμε με έναν ανασχηματισμό να λυθούν όλα τα προβλήματα και τα κενά, τα οποία υπάρχουν.
Θα πρέπει να είμαστε σοβαροί, να κάνουμε τη δουλειά μας, να πετύχουμε αυτό τον πρώτο στόχο που έχουμε μπροστά μας. Θα τον πετύχουμε. Και από εκεί και πέρα, όταν μου ξαναβάλετε την ερώτηση, θα το έχω σκεφτεί καλύτερα. Να είστε σίγουρος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.